དེང་འགྲིམ་འགྲུལ་དང་ཚན་རྩལ་གྱི་འཕེལ་ཁ་ཇེ་མགྱོགས་དང་། སྤྱི་ཚོགས་དང་བརྡ་འཕྲིན་གྱི་བར་ཐག་ཇེ་ཉེར་འགྲོ་བཞིན་པ་དང་བསྟུན། མི་ཚང་མར་རིག་གནས་ཕྱི་འབྲེལ་དང་འཛམ་གླིང་གཅིག་གྱུར་གྱི་འདུ་ཤེས་ཚད་གཞིའི་གཏིང་ཇེ་ཟབ་ཏུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་ལ། རིག་གནས་གོ་ལ་ཧྲིལ་བོ་ཅན་(Mondialisatioon Culturelle) ཞེས་པའི་བརྡ་ཆད་འདིའི་འཇུག་སྒོ་ཡང་ཇེ་ཆེ་ཇེ་ཡངས་སུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། རྒྱལ་ཁབ་དང་རྒྱལ་ཁབ་དབར་ཕན་ཚུན་རིག་གནས་བརྗེ་རེས་དང་། ལྷག་པར་རིག་གནས་ཐོན་རྫས་ཀྱིས་རྒྱལ་སྤྱིའི་འཁོར་རྒྱུག་ལ་འགྲན་མེད་ཀྱི་ཤུགས་སྣོན་པ། རྒྱལ་སྤྱིའི་རིག་གནས་ཁྲོམ་ར་བརྒྱུད་ནས་གནའ་དེང་གི་རིག་དངོས་ཐོན་རྫས་ལ་འདྲིས་གཏུགས་བྱེད་པ་སོགས་བླ་མེད་ཀྱི་བྱས་རྗེས་བཞག་ཡོད་ཅེས་བཤད་ཆོག འོན་ཀྱང་། རིག་གནས་གོ་ལ་ཧྲིལ་བོ་ཅན་ཞེས་པའང་ཁྲོམ་རར་གཞི་བཅོལ་བཞིན་ཡོད་ལ། རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་གི་དཔལ་འབྱོར་སྟོབས་ཤུགས་ཀྱིས་རིག་གནས་ཐོན་རྫས་གང་རུང་གི་ཁྲོམ་རའི་རིན་ཐང་དང་། དེས་རྒྱལ་སྤྱིའི་གནས་བབ་གཏན་འབེབས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་རྒྱ་ནག་ལ་མཚོན་ན་དེ་ལྟར་ཡིན་ཞིང་། ད་ལྟའི་རང་གི་དཔལ་འབྱོར་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ནས། རིག་གནས་ཕྱི་འབྲེལ་ནི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྣང་བརྙན་ལེགས་བཅོས་ཙམ་མིན་པར། རྒྱལ་སྤྱིའི་སྟེང་རང་གི་སྲིད་དོན་འདོད་རྔམ་འགྲུབ་བྱེད་ཀྱི་གོ་སྐབས་དང་ལག་ཆ་ཞིག་ལ་འགྱུར་བར་ཤུགས་སྣོན་བཞིན་ཡོད། ཧྥ་རན་སིའི་གནད་དོན་དབྱེ་ཞིབ་པ་རོ་རྫ་ན་ཨ་ཛི་མེས་(Roxana Azimi) ༼ རྒྱ་ནག་དང་ཧྥ་རན་སི་དབར་གྱི་རིག་གནས་ཕྱི་འབྲེལ་གྱི་ཉེན་ཁ་ ༽ ཞེས་པའི་དཔྱད་བརྗོད་རྩོམ་ཡིག་ནང་། ‘‘ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འདོད་རྔམ་སྲེད་པའི་རྒྱ་ནག་གི་ཚོར་ཤུགས་སྐྱེན་པོ་ལ་ཞིབ་ཚགས་དང་དམིགས་བསལ་གྱིས་ལྟ་སྐྱོང་མི་བྱེད་རང་བྱེད་དུ་གྱུར་བའི་ཧྥ་རན་སི་ལ་མཚོན་ན། ཧྥ་རྒྱ་གཉིས་ཀྱི་རིག་གནས་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་བྱེད་སྒོའི་ལས་དོན་སྤེལ་སྐབས། ངེས་པར་དུ་ཉེན་གཡོལ་བྱེད་དགོས་པའི་ཆ་ཧ་ཅང་མང་ཞིང་། རྣམ་དཔྱོད་ཀྱི་རྩེད་རྩལ་ཡོད་དགུ་བཏོན་ནས་གདོང་ལེན་ཁ་གཏད་གཅོག་དགོས་སའང་མང་བོ་ཡོད་’’ཅེས་བྲིས་ཡོད་ལ། ཕྱི་ལོ་༢༠༡༩ ལོའི་ཟླ་བཅུ་གཅིག་པར། རྒྱ་ནག་ཧྲང་ཧེ་གྲོང་ཁྱེར་དུ་ཧྥ་རན་སིའི་བྷོན་པི་ཏོའི་(Pompidou) རིག་དངོས་འགྲེམས་སྟོན་སྐབས། རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་གནོན་ཤུགས་འོག་རིག་དངོས་གང་མང་ཞིག་འགྲེམས་སྟོན་ལས་ཕྱིར་བསྡུ་བྱེད་བཅུག་པ་དེར། མཛད་སྒོའི་ཐོག་སྲིད་འཛིན་མཱ་ཁུ་་རོང་(Macron) གིས་ཟུར་ཟའི་ངང་ནས་འགྲེམས་སྟོན་དེ་ལ་‘‘ཉེན་གཡོལ་སྒྱུ་རྩལ་’’ཞེས་རིག་སྒོ་གསར་པ་ཞིག་གི་མིང་འདོགས་ཀྱང་བྱས་མྱོང་ཡོད།

‘‘ཧྥ་རན་སིས་ཁྲིམས་འཆར་བཏོན་ཏེ་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་གྱི་ཐེ་གཏོགས་ལས་རང་ཉིད་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་བགྲོད་ལམ་འཚོལ་བཞིན་པའི་སྐབས་འདིར། རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་ང་ཚོའི་རླབས་ཆེ་བའི་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གཉིས་ལ་ཐེ་གཏོགས་བྱས་ཡོད་པ་དེ་བཀག་འགོག་བྱེད་ཐུབ་མེད་པ་འདྲ། འགྲེམས་སྟོན་ཁང་བྷི་རང་ལི་(Museé du quai Branly-Jacque Chirac) དང་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གྷེའུ་མིད་(Museé Guimet) གཉིས། འགྲེམས་སྟོན་སྡེ་ཚན་འདི་གཉིས་ཀྱིས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་པའི་ཐ་སྙད་དམ་བརྡ་ཆད་དག་གིས། པེ་ཅིན་སྲིད་གཞུང་གིས་ལོ་རྒྱུས་བསྐྱར་འབྲི་བྱེད་འདོད་ཡོད་པའི་རེ་འདུན་མངོན་གྱུར་ཡོང་ཐབས་དང་། ཁོས་རྒྱ་ནག་ཧན་མི་རིགས་མ་ཡིན་པའི་མི་རིགས་གཞན་གྱི་མངོན་འདོད་དང་རེ་འདུན་ཁྱུར་མིད་གཏོང་བའམ། མི་རིགས་དེ་དག་གི་མིང་འབོད་དང་རང་གི་ཡབ་མྱེས་ཚོའི་མངའ་ཁོངས་ས་ཁུལ་རྣམས་ནག་བསུབ་གཏོང་འདོད་ཀྱི་རེ་བློ་དེ་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད།’’’ ཅེས་དང་། ‘‘འགྲེམས་སྟོན་ཁང་བྷི་རང་ལིས་ཤུལ་བཞག་རིགས་དངོས་ཀྱི་ཐོ་གཞུང་ནང་‘‘བོད་’’(Tibet) ཅེས་པ་མེད་པར་བཟོས་ནས་དེའི་ཚབ་ཏུ་‘‘ཞི་ཙང་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་’’(Region autonome du Xizang) ཞེས་བཏགས་པ་དེ་དངོས་ནས་ཧ་ལས་དགོས་པ་ཞིག་རེད།’’ འདི་ནི་ཉེ་ཆར་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་བོད་རིག་པ་བ་དང་མཁས་དབང་ཉི་ཤུ་ལྷག་གིས་སྤེལ་བའི་ཡོངས་ཁྱབ་གསལ་བསྒྲགས་ནང་གི་བརྗོད་དུམ་གཉིས་ཡིན། ཉེ་བའི་ཟླ་ཤས་གོང་ནས་བཟུང་། གོང་གསལ་ཧྥ་རན་སིའི་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གཉིས་ཀྱིས་སོ་སོར་བོད་ཀྱི་རིག་དངོས་འགྲེམས་སྟོན་བྱེད་ཡུལ་གྱི་ཚོམས་ཁང་དང་རིག་དངོས་ངོ་སྤྲོད་ཐོ་གཞུང་ནང་གི་བོད་(Tibet) ཅེས་པ་བསུབ་ནས། དེའི་ཚབ་ཏུ་‘‘ཞི་ཙང་’’(Xizang) དང་‘‘ཧི་མ་ལ་ཡའི་འཇིག་རྟེན་’’(Monde himalayen) ཞེས་པ་བེད་སྤྱོད་བྱེད་མགོ་བཙུགས་ཡོད། རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་དབྱིན་ཡིག་གི་བོད་ཀྱི་ཚབ་ཏུ་ཞི་ཙང་ཞེས་མངོན་གསལ་དང་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་བེད་སྤྱོད་བྱེད་མགོ་ཕྱི་ལོ་༢༠༠༨ ལོ་ནས་བཙུགས་ཡོད། པེ་ཅིན་ཨོ་ལིམ་པིག་གི་སྐབས་གནམ་བདེ་སྒོ་མོ་ཆེའི་ཐང་ཆེན་དུ་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཁག་ལ་དབྱིན་ཡིག་གི་ཀ་བ་རེ་བསླངས་བའི་ཁྲོད། བོད་ཀྱི་ཀ་བའི་སྟེང་གི་དབྱིན་ཡིག་གི་བོད་(Tibet) ཀྱི་ཚབ་ཏུ་རྒྱའི་སྐད་གདངས་ཀྱི་ཞི་ཙང་(Xizang) ཞེས་པ་བྲིས་ཡོད། འདས་ལོར་རྒྱ་ནག་མི་དམངས་ཚོགས་ཆེན་ཞེས་པས་(Tibet) ཚབ་ཏུ་(Xizang) ཞེས་པ་བེད་སྤྱོད་དགོས་པའི་ཁྲིམས་ལུགས་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡོད། ‘‘འགྱུར་བ་འདི་ནི་ཕྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལོར་རྒྱ་ནག་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་ཁྲིམས་ལུགས་ཤིག་ལག་བསྟར་བྱེད་ཆེད་ཡིན་ཞིང་། ད་ལྟ་དང་མ་འོངས་པ་གང་ཡིན་ཡང་། ཁོ་ཚོས་ཕྱི་ལོ་༡༩༥༠ ལོ་ནས་བཙན་བཟུང་དང་མི་སེར་སྤེལ་ཡུལ་དུ་བསྒྱུར་བའི་བོད་ཡུལ་དེ། འཛམ་གླིང་གི་ས་ཁྲ་དང་མི་རྣམས་ཀྱི་དྲན་ངོགས་ནས་ནག་བསུབ་གཏོང་འདོད་ཀྱི་རེ་བློ་བཟུང་ཡོད་པ་དེ་མངོན་གསལ་དོད་པོར་གྱུར་ཡོད།’’ ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་བོད་རིག་པ་བ་དང་མཁས་དབང་ཚོས་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གཉིས་ཀྱི་བསྒྱུར་བཅོས་ལ་འདི་ལྟར་ངོས་འཛིན་གནང་ཡོད།

ད་ལོ་ནི་ཧྥ་རྒྱ་གཉིས་དབར་གྱི་ཕྱི་འབྲེལ་བྱུང་ནས་ལོ་ངོ་དྲུག་ཅུ་འཁོར་བའི་དུས་དྲན་སྲུང་གཙིའི་ལོ་ཡིན། ཕྱོགས་གཉིས་ཀྱིས་ལོ་འཁོར་ཧྲིལ་བོ་འདིའི་དུས་དྲན་སྲུང་གཙིའི་ཉིང་དགོས་དང་བྱེད་སྒོ་གཙོ་བོ་རིག་གནས་ཡུལ་སྐོར་སྒང་ལ་བཞག་ཡོད། མཛད་སྒོའི་ཐོག་ཧྥ་རན་སིའི་རིག་གཞུང་བློན་ཆེན་ལྕམ་རེ་ཤི་དྷས་(Rachida Ddati) ‘‘རྒྱལ་ཁབ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་བརྒྱུད་རིམ་ནང་རིག་གནས་ཀྱིས་སྲོག་ཤིང་རང་བཞིན་གྱི་ནུས་པ་ཐོན་ཡོད་’’པར་གསུངས། འོན་ཀྱང་། རང་མིང་བརྗོད་འདོད་མེད་པའི་ཧྥ་རན་སིའི་ཕྱི་འབྲེལ་དཔོན་རིགས་ཤིག་གིས་‘‘ལོ་ངོ་དྲུག་ཅུ་འཁོར་བའི་དུས་དྲན་གྱི་ཉིང་དགོས་དང་བྱེད་སྒོ་གཙོ་བོ་རིག་གནས་ཡུལ་སྐོར་ཐོག་འབབ་དོན་ནི། ད་ལྟའི་ཆར་རྒྱལ་ཁབ་འདི་གཉིས་དབར་རིག་གནས་ཡུལ་སྐོར་ལས་གཞན་པའི་དོན་སྙིང་ཅན་སྤེལ་རྒྱུའི་བྱེད་སྒོ་ལྷག་མེད་པར་’’བཤད། གང་ལྟར་། ལོ་འདིར་རྒྱ་ནག་གི་ངོས་ནས་ཧྥ་རན་སིའི་མང་ཚོགས་གཙོས་པའི་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ཡུལ་སྐོར་བ་འགུག་ཆེད། ཉིན་བཅོ་ལྔའི་རིང་ཐོངས་མཆན་མེད་པར་རྒྱ་ནག་ལ་ཡུལ་སྐོར་བྱས་ཆོག་པའི་ཆོག་མཆན་སྤྲད་ཅིང་། ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་ས་བརྩིས་པའི་གྲོང་ཁྱེར་༣༠ ནང་། མཐོང་སྣང་སྒྱུ་རྩལ་དང་གར་སྟེགས་སྒྱུ་རྩལ། ལག་ཤེས་བཟོ་བཀོད། གློག་བརྙན་དང་རོལ་དབྱངས། དྲ་རྒྱའི་ལག་རྩལ་དང་དཔེ་དེབ་འགྲེམས་སྟོན་སོགས་བྱེད་སྒོ་༤༠༠༠ བརྒལ་བ་ཞིག་སྤེལ་འཆར་ཡོད་པ་དང་། ཧྥ་རན་སིའི་ངོས་ནས་ཐོངས་མཆན་སྐོར་གྱི་དམིགས་བསལ་དེ་སྤྲད་མེད་ནའང་། རྒྱལ་ས་པེ་ཅིན་གྱི་གོང་མའི་ཕོ་བྲང་(故宫)ནང་ཧྥ་རན་སིའི་བཱག་སེལ་ཕོ་བྲང་(Château de Versailles) གི་འགྲེམས་སྟོན་དང་། དེ་བཞིན་ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་ཡོངས་ཟློས་གར་ཁང་དང་བྷོག་དྷོ་ཟློས་གར་ཁང་སོགས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་གི་གྲོང་ཁྱེར་དུ་མའི་ནང་རིག་གནས་བྱེད་སྒོ་ཁག་༢༠༠ མ་ཟིན་ཙམ་སྤེལ་འཆར་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཧྥ་རན་སིའི་རྒྱལ་ཡོངས་ཁྱིམ་ཆས་བདག་གཉེར་ཁང་(Mobilier National) དང་རྒྱ་ནག་གི་ཧན་ཐང་ཁེ་ལས་སྡེ་ཁག་(汉唐集团)གཉིས་མཉམ་འབྲེལ་ཐོག་༼ ཡལ་ཟིན་པའི་ན་ཕོ་ལོན་གྱི་ཕོ་བྲང་ ༽ ཞེས་པའི་འགྲེམས་སྟོན་ཞིག རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་ས་པེ་ཅིན་དང་གྲོང་ཁྱེར་ཧྲང་ཧེ་ནང་སྤེལ་འཆར་ཡོད་འདུག འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གྷེའུ་མིད་(Museé Guimet) ནི་ཧྥ་རན་སའི་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་ཚང་མའི་ནང་དུས་དྲན་ལ་ཆ་ཤས་ལེན་མཁན་ཆེ་ཤོས་དེ་ཡིན་ཞིང་། འགྲེམས་སྟོན་ཁང་འདིས་ད་ལོར་ཆེས་ཉུང་ནའང་་རྒྱ་ནག་དང་འབྲེལ་བའི་འགྲེམས་སྟོན་ཆེ་ཁག་བཞི་ལྷག་བྱེད་འཆར་ཡོད་པ་མ་ཟད། རྒྱ་ནག་གི་སྒྱུ་རྩལ་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་(Art Exhibition China) དང་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས་ཐང་རྒྱལ་རབས་དང་དར་གོས་ཚོང་ལམ་སྐོར་གྱི་འགྲེམས་སྟོན་ཞིག་ཀྱང་བྱེད་གཏན་འཁེལ་འདུག

ཧྥ་རྒྱ་གཉིས་དབར་གྱི་རིག་གནས་ཕྱི་འབྲེལ་ལའང་འགོག་རྐྱེན་དང་ཉེན་ཁ་མེད་པ་མིན། རྒྱ་ནག་གི་ནད་ཡམས་(Covid -19) འགོས་ཁྱབ་བྱུང་བ་ནས་བཟུང་། ཞི་ཅིན་ཕིན་གྱི་སྲིད་དབང་སྔར་ལས་ལྷག་པའི་ཇེ་མཁྲེགས་ཇེ་དམ་དུ་སོང་ཡོད། ཕྱི་ལོ་༢༠༢༢ ལོར་ཧོང་ཀོང་ནང་རྒྱལ་ཁབ་བདེ་འཇགས་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་གཏན་འབེབས་ཀྱིས། མངའ་ཁུལ་དེའི་རང་དབང་དམངས་གཙོ་ཤུལ་མེད་དུ་བཏང་ཞིང་། ཐེ་ཝན་ལ་དམག་དོན་གནོན་ཤུགས་དང་འཇིགས་སྐུལ་ཇེ་ཆེ་དང་ཟླ་སྒྲིལ་གྱི་སྐད་ཤུགས་མཐོ་རུ་བཏང་ཡོད། དེ་དང་ཆབས་ཅིག་ཡུ་གུར་མི་རིགས་ལ་དྲག་གནོན་བྱེད་ཤུགས་མུ་མཐུད་དང་། བོད་རིགས་བྱིས་པ་ཚོ་བཙན་ཤེད་ཀྱིས་བཅའ་སྡོད་སློབ་གྲྭར་བཀག་སྐྱིལ་དང་། བོད་ཀྱི་སྒེར་གཉེར་སློབ་གྲྭ་ཁག་བཙན་ཤུགས་ཀྱིས་སྒོ་རྒྱག་བཅུགས་ནས། བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་རིག་གཞུང་དང་བོད་ཀྱི་མ་འོངས་པ་དམར་གསོད་གཏོང་བཞིན་པ་མ་ཟད། མིས་བཟོས་རིག་ནུས་ཀྱི་ཚན་རྩལ་ལ་བརྟེན་ནས་རྒྱ་ནག་གི་མི་སེར་དཀྱུས་མར་ལྟ་རྟོག་དང་རྗེས་འདེད་གཏོང་ཤུགས་ཆེ་རུ་བཏང་ཞིང་། ཞིབ་བཤེར་སྒྲིག་ཁྲིམས་ཁག་ཀྱང་ལས་ཁུངས་དང་སྡེ་ཚན་ཚང་མའི་ནང་ས་ཁྱབ་རྡོ་ཁྱབ་ཀྱིས་སྤེལ་བཞིན་ཡོད། རྒྱ་ནག་གཞུང་གི་བྱེད་བབ་འདི་དག་ཧྥ་རན་སིར་མཚོན་ན་རིག་གནས་ཕྱི་འབྲེལ་ཁྲོད་ཀྱི་འགོག་རྐྱེན་དང་ཉེན་ཁ་ཞིག་ཡིན། ཡིན་ནའང་། ཧྥ་རན་སིས་སྔར་ལས་ཀྱང་སྲིད་དབང་སྒེར་སྤྱོད་བྱེད་ཤུགས་ཇེ་ཆེ་ནས་ཇེ་ཆེར་གཏོང་བཞིན་པའི་པེ་ཅིན་གཞུང་ལ་འཛུམ་མདངས་སྟོན་དགོས་པ་མ་ཟད། ཕྱོགས་གཞན་ནས་སྐབས་ཐོག་གི་ཁེ་ཕན་ཆེད་མི་མང་ལ་རང་ཉིད་ཀྱི་བླ་སྲོག་བཙོང་གི་མེད་པའི་རྣམ་འགྱུར་ཡང་སྟོན་དགོས་པ་ཡིན། འོན་ཀྱང་། ཧྥ་རན་སིའི་རླབས་ཆེ་བའི་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གཉིས་ཀྱི་ཁ་སང་དེ་རིང་གི་བྱེད་བབ་དེས། རང་གི་བླ་སྲོག་བཙོང་ཚར་བར་གསལ་སྟོན་བྱས་ཡོད་ལ། དམིགས་བསལ་གྱི་ལོ་འདིར། འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གྷེའུ་མིད་(Museé Guimet) ཀྱིས་རྒྱ་ནག་དང་མཉམ་འབྲེལ་འགྲེམས་སྟོན་ཁག་ནི་ཧྥ་རན་སིས་རང་གི་བླ་སྲོག་བཙོང་བའི་དཔང་རྟགས་ངོ་མ་ཡིན།།

འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གྷེའུ་མིད་ཀྱི་རྒྱ་ནག་དང་མཉམ་འབྲེལ་གྱི་འགྲེམས་སྟོན་དེ་ཧ་ཅང་གི་ཉེན་ཁ་ཅན་ཞིག་ཡིན། ཕྱི་ལོ་༢༠༡༧ ལོར་རྒྱལ་ས་ཕ་རེ་སིར་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་ཨ་རབ་འཛམ་གླིང་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་ཁང་(IMA)གིས་ཀྱང་དེ་མཚུངས་ཀྱི་འཆར་འགོད་བྱས་མྱོང་ཡོད་མོད། མཐའ་མ་དེར་འགྲེམས་སྟོན་དེ་ལེགས་གྲུབ་བྱུང་མེད། སྐབས་དེར་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས་ཁང་དེས་གྷི་རིག་གི་བཙན་རྒྱལ་ཨ་ལེ་སང་ཊིར་(Alexanddre le Grand) གྱི་དུས་སྐབས་ནས་སོག་པོའི་ཇིང་གུར་རྒྱལ་བོའི་དུས་སྐབས་བར་གྱི་འབྲེལ་ལམ་སྐོར་འགྲེམས་སྟོན་འཆར་འགོད་བྱས་ནའང་། རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་འགྲེམས་སྟོན་ནང་དུས་སྐབས་དེའི་རྒྱ་ནག་གི་སྟོབས་འབྱོར་འབུར་དུ་བཏོན་དགོས་ཞིང་། འགྲེམས་སྟོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དུས་སྐབས་ཡང་རིང་དྲག་པའི་བསམ་ཚུལ་བཏོན་ཡོད། ཕྱི་ལོ་༢༠༢༢ ལོར་ཧྥ་རན་སའི་གྲོང་ཁྱེར་ནཱང་ཐིའི་རྒྱལ་ཡོངས་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་(Château des ducs Bretagne) གིས་ཀྱང་རྒྱ་ནག་དང་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས་ཇིང་གུར་རྒྱལ་བོའི་སྐོར་གྱི་འགྲེམས་སྟོན་ཞིག་གོ་སྒྲིག་བྱས་ནའང་། རྒྱ་ནག་ཕྱོགས་ནས་འགྲེམ་སྟོན་ཆེད་རིག་དངོས་བུན་གཏོང་གི་རིན་བབ་ཚབ་ཏུ། འགྲེམས་སྟོན་དེའི་གལ་ཆེའི་བརྡ་ཆད་མིང་ཚིག ‘‘Gengis Khan’(ཇིང་གུར་རྒྱལ་བོ)་དང་‘‘Empire’’(བཙན་རྒྱལ།) ‘‘Mongol’’(སོག་པོ་) སོགས་ནག་བསུབ་གཏོང་དགོས་ཚུལ་བཤད། རྒྱ་ནག་གི་ཚད་ལས་བརྒལ་བའི་དགོས་འདུན་དེའི་དབང་གིས་མཉམ་འབྲེལ་མཚམསས་འཇོག་བྱས་ཤིང་། ཕྱི་ལོ་༢༠༢༣ ལོར་ནཱང་ཐིའི་རྒྱལ་ཡོངས་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གིས་སོག་པོའི་རྒྱལ་ཡོངས་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་དང་། མི་སྒེར་རིག་དངོས་ཉར་ཚགས་པ་སྐོར་ཞིག་དང་མཉམ་འབྲེལ་གྱིས་འགྲེམས་སྟོན་བྱས་ཡོད། ཉེ་ཆར་གྷེའུ་མིད་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་ལ་དེ་མཚུངས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་འཕྲད་མིན་འདྲི་སྐབས། འགན་འཛིན་ཡང་ནེ་ལིན་ཛིས(Yannick Lintz) སྔ་ས་ནས་ཉེན་ཁ་དེ་རིགས་ལས་གཡོལ་ཐབས་ཀྱི་བསམ་བློ་བཏང་ཡོད་ཚུལ་དང་འབྲེལ། ཁོ་མོས་‘‘དར་གོས་ཚོང་ལམ་སྐོར་གྱི་འགྲེམས་སྟོན་བྱས་ཚེ། དེའི་ཞོར་ལ་གནད་དོན་མང་བོ་ཞིག་དྲུད་ཡོང་གི་ཡོད་པ་རེད། དེར་བརྟེན། ང་ཚོས་དེའི་སྐོར་གྱི་འགྲེམས་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་མེད། ང་ཚོའི་བློ་རྩེ་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ཁྲང་ཨན་ལ་གཏད་ནས། དེའི་རྫོགས་ལྡན་དུས་སྐབས་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་བཤད་ན། ཚན་རིག་གི་ཆ་ནས་བཤད་ཚགས་གཏམ་ཚགས་མེད་ལ། ཕྱི་འབྲེལ་གྱི་ཆ་ནས་ཀྱང་ཕྱོགས་ཚང་མར་འོས་ཤིང་འཚམ་པོ་ཡོད་རེད་’’ཅེས་ཟེར། འོན་ཀྱང་། ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་རྒྱལ་ས་ཁྲང་ཨན་དུས་སྐབས་། ་ཕྱི་ལོ་༦༥༠ ནས་༨༤༢ བར་ཡིན་ཞིང་། ཕྱི་ལོ་༧༦༣ ལོར་བོད་དམག་གིས་རྒྱལ་ས་ཁྲང་ཨན་བཟུང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་དེ། གྷེའུ་མིད་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གིས་འཆད་བསུབ་གང་བྱེད་ང་ཚོས་སྔོན་དཔག་ཐུབ་པ་ཞིག་ཡིན།

‘‘གྷེའུ་མིད་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་། སྒྱུ་རྩལ་དང་རིག་གནས་ཀྱིས་རྒྱ་ནག་སྒེར་གཅོད་པར་ཞབས་འདེགས་ཞུ།’’(Museé Guimet : L’art et Culture au Service de la Dictature Chinoise) འདི་ལྟར་ཞུ་གཏུགས་ལས་འགུལ་ཁྲོད་ཀྱི་འབོད་ཚིག་རྣམས་རིམ་བཞིན་ཇེ་རྩུབ་ཏུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། བོད་རིག་པའི་མཁས་དབང་ཚོས་ཡོངས་ཁྱབ་བསྒྲགས་གཏམ་སྤེལ་ཞིང་། སྒྲ་བརྙན་ཡིག་གསུམ་(རླུང་འཕྲིན། བརྙན་འཕྲིན། གསར་ཤོག) གྱི་གསར་ལམ་ཁག་གིས་གནས་ཚུལ་ཚ་ཐོག་ཏུ་སྤེལ་བ། བོད་ཀྱི་ཚོགས་སྡེ་དང་བོད་དོན་རྒྱབ་སྐྱོར་བ། ལྷག་པར་དུ་བོད་ཀྱི་མི་རབས་གསར་པའི་གཞོན་སྐྱེས་ཚོ་སྔུན་ལ་ཐོན་ཞིང་གདོང་ལ་མཆོང་བའི་ལས་འགུལ་རིམ་པར་བརྟེན་ནས། བྷི་རང་ལི་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གིས་ད་ལྟའི་བོད་ནང་འགྱུར་ལྡོག་འགྲོ་བཞིན་པའི་གནས་སྟངས་ཁག་ལ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནད་འགག་ཅིག་ཡོད་པ་ངོས་ལེན་དང་འབྲེལ། བྱུང་ཟིན་པའི་ནོར་འཁྲུལ་ཁག་ལ་དགོངས་སེལ་དང་བློ་ཕམ་ཡོད་ཚུལ་དང་། འབྱུང་འགྱུར་བདུན་ཕྲག་གསུམ་ནང་གནད་དོན་སེལ་རྒྱུའི་རེ་བ་ཡོད་ཚུལ་ངག་ཐོག་ནས་ཁས་ལེན་བྱས། འོན་ཀྱང་། གྷེའུ་མིད་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གི་འགན་འཛིན་ཡང་ནེ་ལིན་ཛིས་ཧི་མ་ལ་ཡའི་འཇིག་རྟེན་ཞེས་པ་ནི་བསྡུས་མིང་དང་རིག་གནས་ཕྱི་འབྲེལ་ཡིན་པ་ལས། དེ་ལ་རྒྱ་ནག་གི་གནོན་ཤུགས་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དྲི་མ་གང་ཡང་མེད་ཚུལ་བརྗོད་པ་དང་། འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གི་འབྲེལ་མཐུད་འགན་འཛིན་ནེ་ཁོ་ལ་རུའུ་སཱན་( Nicolas Ruyssen) གྱིས་ཀྱང་མིང་བསྒྱུར་དེ་ནི་ཨེ་ཤ་ཡའི་མངའ་ཁུལ་གྱི་རིག་གཞུང་དེ། སྤྱིར་བཏང་གི་ཡུལ་སྐོར་སྤྲོ་འཆམ་པ་ཚོས་ལས་སླ་བའི་ཐོག་ནས་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་ཤེས་རྟོགས་ཆེད་དང་། འགྱུར་བ་དེ་ཧི་མ་ལ་ཡའི་ཆ་ཤས་སུ་འཚམས་པོ་ཡོད་ཚུལ་བརྗོད་དེ། འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གི་ཚོམས་ཁང་དང་རིག་དངོས་ཀྱི་མིང་བརྗེས་པའི་སྐྱོན་བརྗོད་དང་ནོར་འཁྲུལ་ངོས་ལེན་བྱས་མེད། དེར་བརྟེན། ‘‘གྷེའུ་མིད་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་གི་སྒྱུ་རྩལ་དང་རིག་དངོས། བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་དམར་གསོད་གཏོང་མཁན་གྱི་ཤན་པའི་སྡིག་གྲོགས་ཡིན།’’(L’art et Culture du Museé Guimet : Au Profit du Genocide Culture au Tibet) ཞུ་གཏུགས་ལས་འགུལ་གྱི་འབོད་ཚིག་ཁག་འདི་ལྟར་སྔར་ལས་ཇེ་རྩུབ་ཏུ་འགྲོ་བཞིན་པ་མ་ཟད། ལས་འགུལ་གྱི་དམིགས་འབེན་ཡང་ཆེད་དུ་གྷེའུ་མིད་གཅིག་བུར་གཏོད་བཞིན་ཡོད།

དེ་སྔ་པེ་ཅིན་དུ་བཅའ་སྡོད་ཧྥ་རན་སིའི་གཞུང་ཚབ་ཁང་གི་རིག་གཞུང་འབྲེལ་མཐུད་པ་ཟུར་པ་སྐུ་ཞབས་རོ་བྷར་ལ་ཁོམ་(Robert Lacomebe) ལགས་ཀྱིས། ‘‘རྒྱ་ནག་ནི་དུང་ཕྱུར་བཅུ་བཞི་བོའི་ཀླད་པ་ཚང་མ་ཞི་ཅིན་ཕིན་གཅིག་བུས་གང་ཡོད་པ་ཞིག་མ་རེད། ཧ་ཅང་གི་སྣ་མང་དང་རྙོག་འཛིང། འགྱུར་ལྡོག་ཆེ་བའི་སྤྱི་ཚོགས་ཤིག་རེད། འབྱོར་འབྲིང་གྲལ་རིམ་མུ་མཐུད་སྟོབས་ཤུགས་རྒྱས་བཞིན་ཡོད། ཁོ་ཚོའི་ནང་གཞོན་སྐྱེས་མང་ཞིང་སློབ་གསོ་ཐོབ་པའི་ཤེས་ལྡན་པ་མང་། ཁོ་ཚོས་དུས་རྒྱུན་སྐད་རིགས་སྣ་མང་བཤད་ཤེས་ཤིང་། འཛམ་གླིང་ལ་ཧ་ཅང་གུ་ཡངས་བའི་ལྟ་སྟངསས་འཛིན་གྱི་ཡོད། རང་གིས་མི་ཤེས་པའི་བྱ་དངོས་ལ་ཤེས་འདོད་དང་མཚར་འཛིན་གྱི་འདུ་ཤེས་ཡང་ཆེན་པོ་རེད། གལ་སྲིད་ང་ཚོས་བཅད་མཚམས་ལ་གཡོ་འགུལ་གཏོང་ཐུབ་ཚེ། ཉུང་མཐར་ཡང་གཡོ་འགུལ་ཆུང་ཆུང་ཞིག་གཏོང་ཐུབ་ཚེ། དེ་བྱ་བ་བཟང་བོ་ཞིག་ཅི་ལ་མིན་ཞེས་’’གསུངས་ཤིང་། ཡོངས་ཁྱབ་བསྒྲགས་གཏམ་ནང་བོད་རིག་པའི་མཁས་པ་ཚོས་‘‘ཧྥ་རན་སིའི་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་ཞིག་གིས་ལོ་རྒྱུས་བསྐྱུར་འབྲི་བྱེད་པའི་བཀའ་རྒྱ་དང་ལེན་བྱེད་པ་དེ་ནི་ཞན་ཆ་ཆེ་བའི་རྟགས་མཚན་ཞིག་ཡིན། ང་ཚོའི་སྒྱུ་རྩལ་དང་རིག་གཞུང་གི་སྡེ་ཚན་ཁག་གིས་ངེས་པར་དམངས་གཙོ་མིན་པའི་རྒྱལ་ཁབ་གང་རུང་གི་ཐེ་གཏོགས་ལ་ཁ་གཏད་གཅོག་དགོས་” ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་ལྟར། ཐེངས་འདིའི་དོན་རྐྱེན་དེ་བོད་དང་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་མཚོན་ན། ཆེས་མ་བསམ་ས་ནས་ཡོང་བའི་འཇབ་རྒོལ་ཞིག་དང་གྱོང་གུད་ཅིག་ཡིན་ནའང་། འཛམ་གླིང་གི་སྟོབས་ཆེན་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་གྲགས་པའི་ཧྥ་རན་སི་ལ་མཚོན་ན། ཆེས་འུ་ཐུག་དང་ངོ་ཚ་ཞིག་སྟེ། ཧྥ་རན་སི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་བོད་ཀྱི་རིག་དངོས་འགྲེམས་སྟོན་ཁང་ཞིག་གིས་བོད་མིང་བསུབ་མཁན་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཐོག་མར་གྱུར་ཡོད། དེར་བརྟེན། གནད་དོན་འདིའི་བཅད་མཚམས་ལ་གཡོ་འགུལ་གཏོང་མཁན་ཧྥ་རན་སི་ཡིན་དགོས་ལ། ཕ་རོལ་ནས་ཡོང་བའི་ཐེ་གཏོགས་འདི་ལ་ཁ་གཏད་གཅོག་མཁན་ཡང་ཧྥ་རན་སི་ངེས་པར་ཡིན་དགོས། དེ་མིན། རྒྱལ་སྤྱིའི་སྟེང་སྒྱུ་རྩལ་དང་རིག་གནས་ཀྱི་གནས་མཆོག་ཧྥ་རན་སིའི་སྒྱུ་རྩལ་དང་རིག་གནས་ལ་ཆ་འཇོག་དང་ཡིད་ཆེས་འདོར་མགོ་བཙུགས་པ་ཞིག་རེད།
དོན་གྱིས་བོད་ཙམ་མིན་པར་ཧྥ་རན་སིས་རང་ཉིད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྫུན་བསྒྱུར་དང་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཆེ་མཐོང་ནག་བསུབ་ཀྱི་མགོ་འཛུགས་ཤིག་རེད། ནག་ཉེས་འདི་ད་ལྟའི་ཧྥ་རན་སིའི་སྲིད་རབས་འདིས་འཁུར་དགོས་ཤིང་། བྱེ་བྲག་ལོ་རྒྱུས་ཉམས་ཞིབ་པ་གྲགས་ཆེན་དང་གྷེའུ་མིད་ཀྱི་མིད་ཐག་བཙིར་མཁན་མ་འགན་འཛིན་ཡང་ནེ་ལིན་ཛིས(Yannick Lintz) ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་ཉེས་ཅན་དང་པོར་འགྱུར་ངེས་རེད། མོས་གཏིང་ནག་པོའི་ཆབ་སྲིད་རིག་གནས་སྒྱུ་རྩལ་ལ་ཁ་བསྒྱུར་བྱས་ཡོད། བོད་མིང་ཧི་མ་ལའི་འཇིག་རྟེན་ལ་ཁ་བསྒྱུར་བ་ནི། འཆར་ཡན་རང་བཞིན་དང་འགྲེལ་ལུགས་བརྒྱ་ལྡན་གྱི་རྣམ་པར་ཆེད་དུ་རྒྱ་དམར་གཞུང་ལ་ཞབས་ཞུ་བྱས་པ་ཞིག་རེད། མོས་ནམ་ཞིག་༼ཧྥ་རན་སིའི༽རྒྱལ་་མིང་ཡང་༼ཨེལ་ཧྥོ་ལྕགས་སྡོང་གི་ལྟེ་བར་༽མིང་བསྒྱུར་གྱིས་་ཡུལ་སྐོར་བས་ལས་སླ་བོས་ངོས་འཛིན་ཆེད་ཡིན་ཞེས་བསྒྲགས་གཏམ་སྤེལ་སྲིད། མཁས་པ་ཆབ་སྲིད་པར་གྱུར་བའི་ཧམ་པ་འདི་རེད།། །།